En dit is nodig want het is overduidelijk dat klimaatverandering grote gevolgen met zich meebrengt. Het zal in het algemeen natter worden, waarbij vaker zeer intensieve buien gaan vallen. Tegelijkertijd kunnen we langdurige perioden van droogte tegemoet zien. Kortom, de extremen worden extremer en zullen vaker optreden.

Met name in een stad als Rotterdam zijn de effecten hiervan enorm. Doordat de stad zeer verhard is, kan het water niet infiltreren in de ondergrond maar wordt het merendeel afgevoerd via de riolering en via het oppervlaktewater (de singels en vlieten) naar de zuiveringsinstallaties of de rivier. Daarnaast liggen grote delen van de stad beneden zeeniveau en dus moet elke druppel die hier valt en niet wordt vastgehouden worden opgepompt. Dit systeem werkt in het algemeen technisch goed, maar bij heviger buien leidt het tot wateroverlast (water op straat of in de woningen) en waterkwaliteitsproblemen (door overstorten vanuit het riool in oppervlaktewater). Daarnaast is er in droge periodes een tekort aan water wat kan leiden tot dalende grondwaterstanden, verzilting van oppervlaktewater en aantasting van het groen.

Overigens mogen we trots zijn op het systeem van riolering en oppervlaktewater, van gemalen en stuwen, van dijken en keringen dat we nu hebben. Dit systeem is robuust en veilig, belangrijk voor de volksgezondheid (wat ooit de belangrijkste reden was voor de aanleg van riolering) en het resultaat van decennia investeren, beheren en optimaliseren. Maar tegelijkertijd kent dit systeem grenzen en zullen we moeten zoeken naar extra adaptieve oplossingen in de buitenruimte.
Kenmerkend hierbij is een andere, duurzame omgang met overtollige neerslag. Zodanig dat deze weer als grondstof kan worden hergebruikt en niet rücksichtslos – via daken, straten, terrassen, riolering en pompen – wordt afgevoerd. Hierdoor wordt de toekomstige veerkracht en sponswerking van de stad duurzaam verbeterd met een meerwaarde op andere terreinen. Zoals vergroening, luchtkwaliteit, aanpak van hittestress, sociale cohesie in de wijk, etc.

De traditionele aanpak om de wateropgaven op te lossen is in de toekomst dus niet meer toereikend. Vooral in de dicht bebouwde (en grotendeels verharde) omgeving is het essentieel om samen te werken met een breed scala aan partijen die actief zijn in de stad (inclusief onze bewoners) en mee te koppelen met programma’s van deze partijen, of ze nu gaan over infrastructuur, dienstverlening, buitenruimte of maatschappelijke ontwikkeling. Dit levert een meerwaarde voor het stedelijk functioneren en leidt tot een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Tevens is de verwachting dat een dergelijke aanpak financiële voordelen oplevert als gekeken wordt naar de hele levenscyclus (ontwerp, aanleg en beheer).

Het blijkt echter dat vooral de toepassing in de praktijk van bovenstaand gedachtegoed nog lastig is. Daadwerkelijk integraal ontwerpen vergt inbreng van vele partijen die elkaar nog niet op alle taken weten te vinden of nog gehinderd zijn om breder mee te kunnen denken. En ook de uitvoeringsfase kent vaak vele hobbels en valkuilen, zeker waar het gaat om het topassen van innovatieve (en dus nieuwe) oplossingen. Toch blijft het essentieel om te investeren in innovatieve waterbergende concepten die bijdragen aan andere taken, verantwoordelijkheden en opgaven en dus een meerwaarde hebben voor de stad en haar bewoners.

Om de uitvoering van dergelijke ideeën een impuls te geven zijn de gemeente en de waterbeheerders gestart met Water Sensitive Rotterdam (WSR). Een programma – of liever een beweging – die tot doel heeft een mentaliteitsverandering te bewerkstelligen bij alle betrokkenen, te verkennen wat de mogelijkheden zijn om wateropgaven aan te pakken in zowel de publieke ruimte als op private terreinen, participatie te bevorderen bij diverse stakeholders (van netwerkbeheerders en woningcorporaties tot bewoners en bedrijven) en de toepassing van brede (water)oplossingen te stimuleren.

En juist in de huidige tijd lijkt Water Sensitive Rotterdam een natuurlijke beweging. Want een tweede transitie is van sociaal-maatschappelijke aard. Waar enerzijds sprake is van een terugtredende overheid die zich noodgedwongen gaat richten op faciliteren wat kan, initiëren waar nodig en het kaders stellen om de wettelijke taken te borgen, nemen aan de andere kant de mogelijkheden van bewoners en overige betrokkenen om zich te verenigen, eigen initiatieven te ontplooien en inspraak te hebben in de eigen leefomgeving enorm toe.
Het feit dat het waterbeheer van de toekomst steeds meer fijnmazig wordt uitgewerkt in de haarvaten van de stad, de straten, de pleinen om de hoek, de binnentuinen en simpelweg onttegelde terrassen in de directe woonomgeving zorgt dat de rol van onze bewoners steeds belangrijker is. Want die bepalen het DNA van de wijk, hebben kennis van de directe omgeving en hebben wensen hoe deze eruit zou kunnen zien. Door de bijdragen van de verschillende betrokkenen te bundelen kunnen we dus een gemeenschappelijk doel bereiken.

Daarbij staat Water Sensitive Rotterdam voor: ‘Practice what you preach’. Als wij willen bereiken, dat diverse groepen mensen zich gaan bezighouden met deze thematiek en gaan co-creëren en samenwerken, moet dat al ingebakken zitten in de vorm van onze beweging. Daarom zijn belangrijke uitgangspunten van onze beweging:

• Geen verschil tussen doelgroepen (binnen of buiten de gemeente)
• Iedereen is deelnemend partner, die iets bijdraagt vanuit zijn eigen kennis en vaardigheden;
• Iedereen is gelijk aan elkaar;
• Samen wordt gecreëerd en het gedachtegoed verspreid;
• Dat verandering tot stand omdat deze aansprekend is en aansprekend wordt gebracht;
• De reis ligt niet van te voren vast, maar wordt gaandeweg gezamenlijk ontdekt.

Vanuit bovenstaande principes willen we met Water Sensitive Rotterdam community’s bouwen, op stadsniveau en op wijkniveau. Want een community is in onze optiek een gemeenschap van enthousiaste mensen, bewoners, professionals, visionairs en creatievelingen. Die op gelijke basis co-creëert en het gedachtegoed van de community verspreidt. Een community stelt mensen in staat ergens bij te horen en aan bij te dragen. Iets van waarde te scheppen en daar vreugde uit te halen. Waardoor de sociale verandering die de community teweeg wil brengen, in de vezels van de mensen gaat zitten en duurzaam tot stand komt.

Binnen de wijkcommunity’s gaan we gezamenlijk verkennen waar de kansen liggen om in de eigen buurt het water te kunnen vasthouden, bergen of gebruiken. En tegelijkertijd de buurt kunnen verfraaien en vitaliseren. Het gaat hierbij niet om grootschalige ingrepen in de stad, maar juist om de projecten om de hoek, in de straat en in de achtertuin. Door bijvoorbeeld het aanleggen van geveltuinen worden straten groener en aantrekkelijker, maar kan tegelijkertijd het regenwater makkelijker infiltreren in de ondergrond. En als de aanleg en het onderhoud van deze geveltuinen door de bewoners zelf gebeurt, is dat ook een extra gelegenheid om met elkaar te overleggen, elkaar weer eens te spreken en andere ideeën uit te wisselen.

Nog sterker speelt dit in de binnentuinen binnen de bouwblokken. De grote collectieve tuinen bieden enorme kansen om ze zodanig in te richten dat ze regenwater kunnen bergen, in vijvers, wadi’s, regentuinen, ondergronds of op andere manieren. Sterker nog, zelfs het water dat op de daken valt kan dan worden afgekoppeld en vastgehouden in de binnentuin waardoor het niet in de riolering verdwijnt. Op deze manier kunnen we gezamenlijk de wateropgaven oplossen, het riool ontlasten en de stad droog houden. Maar belangrijker nog, we kunnen de tuin aantrekkelijker en leefbaar maken waarbij water een extra ontwerpelement is. Voor Water Sensitive Rotterdam is Stichting Tussentuin dan ook een onmisbare partner, vanwege de kennis van het opstarten, inrichten en onderhouden van binnentuinen, de voorbeelden die al zijn gerealiseerd en de ervaringen die zijn opgedaan in de diverse participatietrajecten. Ik voorzie een toekomst waarin overal door de stad binnentuinen als waterparels zijn uitgestrooid die elk bijdragen aan een veerkrachtige en toekomstbestendige stad. En uiteraard doen we dat met elkaar, door het delen van kennis, het gezamenlijk ontwerpen en het bijeen brengen van verschillende financieringsbronnen. Want letterlijk en figuurlijk: elke druppel telt.

John Jacobs is Strategisch adviseur Strategie en Ontwikkeling bij Afdeling Water van Stadsbeheer Rotterdam én één van de oprichters van Water Sensitive Rotterdam.